"حل معضل آلودگی هوا ساده‌تر از آن است که فکر می‌کنید" این جمله‌ای است که مهرداد تقی‌زاده، معاون حمل‌ونقل وزارت راه و شهرسازی، به آن تاکید دارد. وی که زمانی معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران بوده، سال‌ها در حمل‌ونقل برون‌شهری تجربه داشته و تاکنون با ده‌ها شرکت داخلی و خارجی حمل‌ونقلی و یا شهرداری‌های شهرهای برخی کشورها مذاکره و جلسه داشته است، مدعی‌ست باید در ارتباط با آلودگی هوا در بخش مرتبط با منابع متحرک آلایندگی تغییر اساسی در نگرش متولیان امر رخ دهد. وی می‌افزاید که "مشکل ما نگرش فعلی ماست، نه مشکل کمبود بودجه است و نه مشکل فنی و اجرایی" و تاکید دارد که "حل معضل آلودگی هوا ساده‌تر از آن است که فکر می‌کنید".
او می‌گوید: "گرچه استاندارد بودن سوخت، خودرو، خروج خودروهای فرسوده و نصب کاتالیست و ... بدون شک بسیار حائز اهمیت هستند، اما در همه‌ی کشورها راه‌حل کلیدی حل معضل آلودگی هوا را، توسعه و ترویج حمل‌ونقل عمومی درون و برون‌شهری دانسته و در کنار آن به موارد مذکور پرداخته‌اند".
به طور کلی در وهله‌ی اول در کشورهای پیشرفته به دنبال این هستند که حمل‌ونقل عمومی قوی، گسترده، متنوع، سریع، دقیق و کارآمدی داشته باشند، به این منظور که درصد بالایی از سفرهای درون و برون‌شهری را به خود جذب کرده و حتی مالکان خودروهای شخصی نیز راحتی جابجایی با حمل‌ونقل عمومی را درنظر گرفته و با انتخاب خود، به صورت روزانه سفر با حمل‌ونقل عمومی را به استفاده از خودروهای شخصی ترجیح داده و از خودروی شخصی خود برای تعطیلات آخر هفته استفاده نمایند. پس از اینکه این کار در سطح وسیعی انجام شد و سرفاصله‌ی مترو را به دو دقیقه رسانده؛ شبکه را گسترده نموده؛ خطوط فیدر را ایجاد و گسترده کرده؛ شبکه با پایین‌ترین سرفاصله حرکت را برای BRT، اتوبوس و مینی‌بوس را ایجاد و مردم را بدان جذب نمودند. به این ترتیب ۸۰% از معضل را حل نموده‌اند. البته باز هم تعدادی از مردم می‌مانند که از خودروهای شخصی یا تاکسی استفاده می‌کنند، پس اینجاست که وضع قوانین و ضوابط سخت‌گیرانه در بررسی فنی خودرو، سوخت، فیلتر، خودروی برقی و ... و الزام همه‌ی صاحبان خودروی شخصی و تاکسی به رعایت آن‌ها می‌تواند ۲۰% باقیمانده از معضل را حل نماید. ولی در کشور ما مشکل این است که ده‌ها سال است به حل آن ۲۰% آخر پرداخته‌شده (آن هم ناقص) و ۸۰% مهمترین بخش کار مدت‌هاست رها شده است.

تعاریف بسیاری برای آلودگی هوا پیشنهاد شده است و به جرأت می‌توان گفت که یکی از معتبرترین تعاریف اولیه توسط ابوابراهیم اسماعیل بن‌الحسن بن‌محمد بن‌احمد الحسینی الجرجانی (جرجانی) ارائه شده است. جرجانی که در اواخر سده‌ی پنجم و اوایل سده‌ی ششم می‌زیست در کتاب ذخیره‌ی خوارزمشاهی، کیفیت هوا را چنین تعریف نموده است: " اگر چه هوا را کیفیتی خاصه است و ... این هوا که گرد مردم اندر آمده است و بدو نزدیک است هوای خالص نیست. لکن آمیخته است به بخارها و دودها و گردها و غیر آن و از کیفیت هر چیزی کیفیتی دیگر گیرد و همچنین اندر هر فصلی از فصل‌های سال از کیفیت خاص خویش بگردد. ... و هوای نیک هوای صافی باشد که هیچ چیز غریب با وی آمیخته نبود".

براساس تعاریف دیگر " آلودگی هوا عبارت است از حضور یک یا چند آلاینده‌ یا ترکیب در هوای آزاد (outdoor air) و یا هوای داخل (indoor air) در مقادیر و مدت زمانی که ممکن است سبب آسیب به زندگی انسان، گیاه یا حیوان یا اموال یا به طور نامعقولی سبب تداخل در برخورداری راحت از زندگی یا اموال شود".

از نظر سازمان حفاظت محیط زیست جمهوری اسلامی ایران آلودگی هوا عبارت است از وجود و پخش یک یا چند آلوده‌کننده اعم از جامد، مایع، گاز، تشعشع پرتوزا و غیرپرتوزا در هوای آزاد به مقدار و مدتی که کیفیت آن را بطوری‌که زیان‌آور برای انسان و سایر موجودات زنده و یا گیاهان و یا آثار و ابنیه باشد تغییر دهد.

 

«آلودگی هوا» (Air Pollution) به حضور مواد شیمیایی یا ترکیبات سمی (شامل مواردی که ریشه زیستی دارند) در هوا در سطحی گفته می‌شود که خطراتی را برای سلامتی انسان‌ها در پی داشته باشد. در سطح گسترده‌تر، آلودگی هوا به معنای حضور مواد شیمیایی یا ترکیبایی در هوا است که معمولا در هوا وجود ندارند و کیفیت هوا را کاهش می‌دهند یا منجر به تغییرات مضر در کیفیت حیات می‌شوند (مانند آسیب دیدن لایه اوزون و یا وقوع گرمایش جهانی).

 

آلودگی هوا زمانی اتفاق می‌افتد که حجم زیادی از ذرات یا مواد مضر از قبیل گازها، ذرات و زیست‌مولکول‌ها وارد اتمسفر کرهٔ زمین شود. آلودگی هوا مخلوطی از ذرات معلق و گازهایی است که غلظت آن به محدوده مضر برای انسان رسیده‌است که می‌تواند هم در داخل ساختمان و هم در خارج ساختمان باشد.^[۱] آلودگی هوا می‌تواند باعث افزایش بیماری‌ها در انسان یا گرمایش کرهٔ زمین گردد.^[۱]

بر اساس گزارشی از سازمان جهانی بهداشت، آلودگی هوا در سال ۲۰۱۲ باعث مرگ هفت میلیون انسان در سراسر جهان شده‌است.^[۲]

آلودگی هوای داخل ساختمان و آلودگی هوای شهری در گزارشی از مؤسسهٔ Pure Earth در سال ۲۰۰۸ به عنوان بدترین مشکلات آلودگی‌های سمی جهان شناخته شده‌است.^[۳]

مقداری از آلودگی هوا از منابع طبیعی مانند فعالیت آتشفشان‌ها، و اکثر آلودگی هوا ناشی از فعالیت‌های انسانی مانند سوزاندن سوخت‌های فسیلی یا فعالیت‌های کشاورزی می‌باشد.^[۱]

آلاینده‌ها

آلاینده ماده‌ای در هوا است که می‌تواند بر روی انسان و اکوسیستم اثرات منفی بگذارد. این ماده می‌تواند ذرات جامد، قطره‌های مایع، یا گاز باشد. آلاینده می‌تواند منبع طبیعی داشته یا ساخته دست انسان باشد. آلاینده‌ها به دسته‌های اولیه و ثانویه تقسیم می‌شوند. آلاینده‌های اولیه معمولاً توسط فرایندها ساخته می‌شوند، مانند خاکستر تولید شده توسط آتشفشان. گاز کربن مونواکسید (CO) خارج شده از اگزوز موتورهای وسایل نقلیه یا گوگرد دی‌اکسید (SO₂) خارج شده از دودکش کارخانه‌ها، مثال‌هایی دیگر از آلاینده‌های اولیه هستند.

آلاینده‌های ثانویه مستقیماً منتشر نمی‌شوند، بلکه این آلاینده‌ها زمانی شکل می‌گیرند که آلاینده‌های اولیه در هوا با سایر ترکیبات واکنش نشان دهند. اُزُن سطح زمین نمونه مهمی از آلاینده‌های ثانویه است.